Türkiye’de Yer Şekillerinin Genel Özellikleri ve Etkileri
Türkiye’de Yer Şekillerinin Genel Özellikleri ve Etkileri
Türkiye, çok engebeli ve yüksekliği fazla olan geniş bir ülkedir. Ortalama yüksekliği 1132 m’dir.
Türkiye arazisinin yarısından fazlası 1000 – 2000 m arasında yükseltiye sahiptir. 0 – 500 m arasındaki alçak yerler ise ülke yüz ölçümünün % 17’sini kaplar. Türkiye arazisinin yüksek olmasının iki nedeni vardır.
- Alp orojenik kuşağında bulunan Kuzey ve Güney Anadolu’da yüksekliğin fazla olması ve geniş alan kaplaması
- Alp orojenezinden sonraki epirojenik hareketlerle Anadolu yarımadasının bütün olarak yükselmiş olması.
Türkiye’de yeryüzü şekilleri çeşitlilik gösterir. Yeryüzü şekillerinin çeşitlilik göstermesinde iç kuvvet ve dış kuvvetler etkili olmuştur.
İç kuvvetler
- Yeryüzüne asıl şekillerini veren kuvvetlerdir.
- Enerjilerini magmadan alırlar.
- Kırık ve kıvrım dağların ortaya çıkması, volkanik dağların oluşması, deniz ilerlemesi ve gerilemesi, geniş alanların lavlarla kaplanması iç kuvvetlerin etkisiyledir.
- İç kuvvetler orojenez, epirojenez, volkanizma ve seizma (deprem) olarak dörde ayrılır.
- Ülkemizde yer şekillerinin oluşumunda en etkili iç kuvvetler orojenez ve epirojenezdir.
Dış kuvvetler
- Enerjilerini güneşten alırlar.
- İç kuvvetlerin oluşturduğu ana yeryüzü şekillerini biçimlendirmeye devam ederler. Kıyılarda falez oluşumunda plato oluşumunda, ova oluşumunda, vadi oluşumunda vb. etkilidirler.
- Akarsu, dalga, rüzgar, buzul ve akıntılar gibi kuvvetlerdir.
- Türkiye’de yer şekillerinin biçimlenmesinde en etkili olan dış kuvvet akarsulardır.
Türkiye’de Engebeliğin Fazla Olmasının Sonuçları;
- Tarım alanları dardır.
- Yol yapım maliyetleri yüksektir. (Kara yolu ve Demir yolu için)
- Ulaşım koşulları bölgeden bölgeye farklılık gösterir. (Karadeniz ve Doğu Anadolu’da zor, Marmara ve Orta Anadolu’da kolay sağlanır)
- Makineli tarımın yapılmasını zorlaştırır. (Özellikle Karadeniz’de)
- Gerçek Alan ile İzdüşüm Alanı arasındaki farkın fazla olması. (Engebelik fazla ise fark fazla olur)
- İklimin çeşitlilik gösterir.
- Akarsu kollarının fazla olur.
- Renklendirme yöntemiyle çizilen haritada dar alanlarda farklı renkler göze çarpar.
- Nüfusun dağılışını önemli ölçüde etkiler. (İnsanlar dağlık ve yüksek alanlara yerleşmez)
Türkiye’de Dağların Doğu – Batı Doğrultusunda Uzanmasının Sonuçları;
- Kuzey – Güney doğrultusunda ulaşım zor, yol yapım maliyeti de yüksektir.
- Doğu – Batı yönünde ulaşım kolay, yol yapım maliyeti de düşüktür.
- Kuzey ve Güney kıyıları ile iç kesimler arasında iklim farklılıkları görülür. (Dağlar kıyıda bir duvar gibi yükselerek; denizin ılıman etkisini, nemliliğini ve yağışları iç kesimlere sokmaz)
- Batıda dağlar denize dik indiğinden dolayı denizin, ılıman, nem ve yağış etkileri iç kesimlere kadar sokulabilir.
- Kuzey (Karadeniz) ve Güneyde (Akdeniz) Boyuna kıyılar (falezli) görülür.
- Batıda (Ege) enine kıyılar görülür.
- Dağların güneye bakan yamaçları (bakı faktörü) daha sıcaktır.
- Akarsular doğu – batı yönlü olukları takip eder. (Özellikle Ege bölgesinde)
- Dağlar arasında bulunan merkezlerde doğu – batı sektörlü rüzgarlar etkili olur.
- Akdeniz Bölgesi kuzey sektörlü soğuk rüzgarlardan korunur.
- Kuzey ve Güney kıyılarının dar olmasına neden olur. (Kıta sahanlığını daraltır.)
Ortalama Yükseltinin Fazla Olmasının Sonuçları;
- Akarsuların akış hızı ve aşındırma gücü yüksektir.
- Akarsularımızın enerji potansiyelleri (hidroelektrik) yüksektir.
- Akarsuların taşıdığı malzeme (alüvyon) boyutu büyüktür.
- Türkiye barajlarının ömürleri kısadır. (Alüvyon ile dolmasından dolayı)
- Erozyon ve toprak kaymasına bolca rastlanır.
- Yükselti batıdan doğuya doğru artar. Buna bağlı olarak doğuya doğru sıcaklıklar düşerken, karasallık artar.
- Yükseltinin fazla olduğu alanlarda yıllık ortalama sıcaklıklar düşer. (yükselti arttıkça sıcaklık düşer)
Türkiye’de Volkanizma Sonucunda;
- Volkanik dağlar,
- Lav Seti Gölleri,
- Krater ve Maar Gölleri,
- Lav ile örtülü platolar,
- Verimli topraklar,
- Peri bacaları görülür.
